بانگ گردش‌های چرخ است این که خلق
می‌نوازندش به طنبور و به حلق
مومنان گویند کآثار بهشت
نغز گردانید هر آواز زشت
ما همه اجزای آدم بوده‌ایم
در بهشت آن نغمه‌ها بشنوده‌ایم
گرچه بر ما ریخت آب و گل شکی
یادمان آید از آنها چیزکی
پس غذای عاشقان آمد سماع
که در او باشد خیال اجتماع
آتش عشق از نواها گشت تیز
آنچنانکه آتش آن جوز ریز
مولانا
□ جوز ریز اشاره به قصه مرد تشنه ایست که بالای درخت بود و گردوها را از درخت در آب می‌انداخت تا از بانگ آب تشنگی اش اندکی برطرف گردد.
برگرفته از کتاب "گنجینه آشنا"
به قلم حسین الهی قمشه ای
ناشر: انتشارات سخن
مینیاتور قدیمی

بالله اگر تشنه‌ام آبم تویی 
بحر من و موج و حبابم تویی
رفت سرم در سرِ سودای تو
" لا "یم و آیینهٔ " الّا "ی تو
مهدی الهی قمشه‌ای
ایشان به حقیقت بر دیوسالاری و زشت‌خویی شوریدند و عهد خود را با خوبی و زیبایی و جان‌سپاری در محراب این الهگان استوار کردند و به گفته نظامى:
نیست برِ مردمِ صاحب‌نظر
خدمتی از عهد پسندیده‌تر
دستِ وفا در کمرِ عهد کن
تا نشوی عهد‌شکن جهد کن
برگرفته از کتاب " در صحبت حافظ "
به قلم حسین الهی قمشه ای 
ناشر: انتشارات سخن 
تصویر از میرزا غلامرضا اصفهانی

تصویر از Joseph Noel Paton

ناشر: انتشارات سخن
تصویر از Gaudenzio Ferrari

شکسپیر همین نکته را در قطعۀ معروف رحم (mercy) به زیبایی تمام آورده است. رباعی زیر نیز تعلیمی شگرف می‌دهد که هرگاه مشکلی داری که خواهی خداوند به دعا برطرف کند تو بکوش که دعای کس دیگر را مستجاب کنی:
هرگه که غمی ملازم دل شودت
یا قصۀ کار خویش مشکل شودت
احوال دل دگر بباید پرسید
تا خوشدلی تمام حاصل شودت
ناشناس
مهم ترین دعا در ادبیات این است که خدا ما را از شرّ این نفسِ شیطانی که کاردش تا استخوان ما رسیده است رهایی بخشد زیرا نفس خودپسند سرچشمۀ همۀ بلاها و سختی‌ها و همۀ گناهان و گمراهی‌هاست که همه می خواهند به دعا از آن رهایی یابند و زیان بخش ترین بلاها این است که
آدمی عمر را به بیهودگی گذراند و فرصت طلایی زندگی را برای نیل به معرفت و کمال ضایع گذارد. نیایش‌های زیر از عطار بسیار لطیف و صمیمی و بلند و حکمت آموز است:
یا الهَ العالَمین درمانده ام
غرق خون بر خشک کشتی رانده ام
دستِ من گیر و مرا فریاد رس
دست بر سر دارمی همچون مگس
نفسِ من بگرفت سرتاپای من
گر نگیری دستِ من ای وایِ من
جانم آلوده است از بیهودگی
من ندارم طاقتِ آلودگی
خلق ترسند از تو من ترسم ز خود
کز تو نیکو دیده ام وز خویش بد
اکنون بنگرید پروازِ دعا را به بلندترین قله‌های همتِ انسانی:
ذرّه ای دردم ده ای درمانِ من
زآنکه بی دردت بمیرد جانِ من
کفر کافر را و دین دیندار را
ذرّه ای دردت دلِ عطار را
برگرفته از کتاب "گنجینه آشنا"
به قلم حسین الهی قمشه ای
ناشر: انتشارات سخن
مینیاتور قدیمی

ما در بیابان جهان هراسان و ناتوان بودیم
و نزدیک بود که از پای درافتیم و هلاک شویم،
اما تو بازگشتی و خستگان را دست گرفتی و گمشدگان را نشان هدایت شدی و در پایان روز قافلۀ خویش را به وادی ایمن رساندی.
اگر سنگ خاره پایت را خسته و خونین کرده بود،
اگر رنج و محنت جانت را از درون می فرسود،
ما از آن هیچ ندانستیم.
در پیش ما تو پیوسته استوار و یاری‌بخش بودی
و سرخوش و پر نشاط می نمودی
و از این رو بسیاری از رهروان را به تو بخشیدند
که آنها را با خود رستگار کنی.
و من با دیدن تو
به همه پاکان و قدیسان پیشین ایمان آوردم.
اگر تو را نمی دیدم،
وجود آن ارواح پاک و پربرکت،
در میان این مردم سنگین و بی روح،
رویایی شیرین و آرزویی دیرین بیش نبود.
اما اکنون ایمان دارم
که در روزگاران پیشین نیز انسانهایی چون تو زیسته اند
نه مانند این مردم سست‌رای و بی ثبات،
که زندگی را زشت و نازا و ناپاک کرده اند،
بلکه ارواحی افروخته از عشق،
پر از شور و شوق و حماسۀ قهرمانی،
سرشار از خوبی و نیکویی
و یار و مددکار و دوستدار آدمیان.
اگر قافلۀ بشریت هنوز فرو نیفتاده و هلاک نشده است،
سپاس و منت شما راست.
پس در این ساعت نیاز
که قوم شما از پای درآمده
و نشاط زندگی از کف داده اند،
شما چون فرشتگان و کرّوبیان
با فروغ عشق الهی رخ نمایید
و چون فانوس های امید در دیدۀ خستگان ظاهر شوید
که در دلهای شما سستی راه ندارد
و با زبان شما کاهلی بیگانه است
و پیشانی شما هیچ گاه نقش ملالت نمی‌گیرد.
پس در قافلۀ ما فرود آیید
که با شنیدن آوای شما
ترس و اضطراب و نومیدی از ما می‌گریزند.
به میان آیید،
خفتگان را بیدار کنید،
گمراهان را فراخوانید،
خستگان را توان بخشید
و دلیران را ستایش کنید و نیرو افزایید
و همه را به انتهای بیابان
تا شهر خداوند رهنمون شوید.
متیو آرنولد
برگرفته از کتاب "در قلمرو زرین"
ترجمه حسین الهی قمشه ای
ناشر: انتشارات سخن
تصویر متیو آرنولد از George Frederic Watts

به نزدیک آن صورتی پر ز چین
فرو رفته تا نیمه اندر زمین
یکی نیشخندِ تمسخر به لب
گره بر جبین پر غرور و شغب
هر آن خط که بر سنگ خارا نمود
نمایشگر کار استاد بود
که احوال مردم نکو می‌شناخت
وگرنه چنین چهره هرگز نساخت
فرو مانده حالات بر سنگ پاک
دل صاحبِ دستِ سازنده خاک
در آنجا به روی یکی قطعه سنگ
نوشته است این جمله از نام و ننگ:
"منم شاهِ شاهان، اوزیماندیاس
که شاهی نمودم به شاهان، سپاس
بر آثار من گر نکو بنگرید
دگر راه امید را نسپرید."
در اطراف آن صورت و دست و پای
نمانده است جز خار و خارا به جای
نبینی در آنجا کران تا کران
به جز دشت هموار و ریگِ روان.
پِرسی شِلی
"Ozymandias"
I met a traveller from an antique land,
Who said: Two vast and trunkless legs of stone
Stand in the desert. Near them, on the sand,
Half sunk, a shattered visage lies, whose frown,
And wrinkled lip, and sneer of cold command,
Tell that its sculptor well those passions read
Which yet survive, stamped on these lifeless things,
The hand that mocked them, and the heart that fed:
And on the pedestal, these words appear:
"My name is Ozymandias, King of Kings:
Look on my Works, ye Mighty, and despair"
Nothing beside remains. Round the decay
Of that colossal Wreck, boundless and bare
The lone and level sands stretch far away.
Percy Shelly
شعر از: پرسی شلی
برگرفته از کتاب "در قلمرو زرین"
ترجمه حسین الهی قمشه ای
ناشر: انتشارات سخن
تصویر: ناشناس