و از آن جامه ای برای روح آسمانی ما دوخته اند.
در زیرِ هر تاری از غم و اندوه
پودی از پرنیان شادی جریان دارد.
هر صبح و شام
یکی هست که در رنج و محنت زاده می‌شود
و هر صبح و شام یکی دیگر در شهد شادی به دنیا می‌آید.
آری، یکی در شهد شادی
و یکی در تاریکی بی پایان
ویلیام بلیک
"Woe and Joy"
Man was made for joy and woe;
And when this we rightly know
Thro' the world we safely go.
Joy and woe are woven fine,
A clothing for the soul divine;
Under every grief and pine
Runs a joy with silken twine.
Every night and every morn
Some to misery are born.
Every morn and every night
Some are born to sweet delight.
Some are born to sweet delight,
Some are born to endless night.
William Blake
این سخن راست است اما هیچ کس از این راز آگاه نمی‌شود که چرا:
یکی را می‌دهد صد گونه نعمت
یکی را نان جو آلوده در خون
بابا طاهر
اگر تندبادی بر آید ز گَنج
بخاک افکند نارسیده ترنج
ستمکاره خوانیمش ار دادگر
هنرمند دانیمش ار بی‌ هنر
بدین پرده اندر تو را راه نیست
وزین راز جان تو آگاه نیست
فردوسی
بنابراین به گفته سعدی:
غم و شادی بر عارف چه تفاوت دارد
ساقیا باده بده شادی آن کین غم از اوست
گَنج در شعر فردوسی مقصود گَنج مشیت الهی است که کنز مخفی است و کسی را از آن خبر نیست.
برگرفته از کتاب "در قلمرو زرین"
ترجمه و توضیح: حسین الهی قمشه ای
ناشر: انتشارات سخن
تصویر از Josephine Wall

زین سبب درخواست حق از مصطفی
زشتها را زشت و حق را حق نما
ای خدا، بنمای تو هر چیز را
آنچنان که هست در خدعه سرا
ای خدای راز دارِ خوش سخن
عیب کار بد ز ما پنهان مکن
□ و آن شکر فروش نیشابور، عطار نیز در بیان حدیث گفته است:
اگر اشیاء همین بودی که پیداست
کلام مصطفی کی آمدی راست؟
که با حق سرور دین گفت: الاهی
به من بنمای اشیا را کماهی
□ شیخ محمود شبستری در گلشن راز، شرط وصول به این مقام، یعنی دیدن حقیقت اشیاء را، گذار از سراب دو عالم و نشستن بر قاف قرب الاهی دانسته است:
گذاری کن ز کاف و نون کونین
نشین بر قاف قرب قاب قوسین
دهد حق مر تو را هرچ آن بخواهی
نمایندت همه اشیا کماهی
مضمون سخن شیخ محمود شبستری این است که اگر آدمی
از اغراض نفسانی و اعراض دنیوی رهایی یابد
خداوند او را آنچه بخواهد می‌دهد و از جمله حقایق اشیاء را بر او آشکار می‌کند.
برگرفته از کتاب "گزیده فیه ما فیه"
اثر حسین الهی قمشه ای
ناشر: انتشارات علمی و فرهنگی
تصویر از J.L.Williams

شکسپیر در غزل بیست و نه
از مجموعه غزلیات خویش
پس از فهرست بلندی از شکوه‌ها
و شکایت‌ها در بیان ناتوانی و بینوایی و خُردی و ناچیزی خویش
بناگاه لحن را می‌گرداند و می‌گوید:
اما ای محبوب
در همین احوال
که خود را چنین خوار و حقیر می‌بینم،
از بخت نیک، حالی به یاد تو می‌افتم؛
آنگاه روح من، همچون چکاوک سحرخیز،
از خاک تیره اوج می‌گیرد و بر دروازهٔ بهشت سرود می‌خواند
و با یاد تو چنان دولتی به من دست می‌دهد
که شأن سلطانی به چشمم خوار می‌آید
و از سودای مقام خود با پادشاهان عار دارم.
□ پیر هرات خواجه عبد الله انصاری
این مضمون بلند را در دو عبارت کوتاه
همچون دو گوشواره مروارید چنین فشرده کرده است:
الهی همه شادی‌ها بی یاد تو غرور است
و همه غمها با یاد تو سرور
برگرفته از کتاب "در صحبت حافظ"
به قلم حسین الهی قمشه ای
ناشر: انتشارات سخن
مینیاتور قدیمی

زیان کسان از پی سود خویش
بجویند و دین اندر آرند پیش
فردوسی
این دین حجاب کفر است
چنانکه الله گویند و آن نقاب نان است.
بی‌گمان در میان آن "الله" که گدای نان طلب بر زبان می‌آورد و آن "الله" که سرّ ِ جان و نورِ دل حافظ است جز اشتراک لفظ چیزی نیست:
اشتراکی هست لفظی در میان
لیک خود کو آسمان کو ریسمان
اشتراکِ لفظ دائم رهزن است
اشتراک گبر و مؤمن در تن است
مؤمن و کافر خدا گویند لیک
در میان هر دو فرقی هست نیک
آن گدا گوید خدا از بهر نان
متقی گوید خدا از عین جان
سالها گوید خدا آن نان‌خواه
همچو خر مصحف کشد از بهر کاه
مولانا
از این روست که مولانا با یاران می گوید:
همی گوی آنچه می‌دانم من و تو
ولی پنهان کنش در ذکرِ "الله"
□ آه از این زشتان که مهرو می‌نمایند از نقاب
از درون سو کاهتاب و از برون سو ماهتاب
جنگ دجّال از درون و رنگ ابدال از برون
دام دزدان در ضمیر و رمز شاهان در خطاب
مولانا
□ ترازو گر نداری پس تو را زو ره زند هرکس
یکی قلبی بیاراید تو پنداری که زر دارد
نه هر کلکی شکر دارد نه هر زیری زبر دارد
نه هر چشمی نظر دارد نه هر بحری گوهر دارد
مولانا
برگرفته از پیشگفتار کتاب "در صحبت حافظ"
به قلم حسین الهی قمشه ای
ناشر: انتشارات سخن

و هنگام غروب
رنگین کمان در آسمان
بر صحنه ظاهر شد.
گویی آن کماندار که باران می‌بارید
کمانش را در آسمان به کناری نهاد.
زمین هیچگاه از زیبایی بی بهره نیست
آن ناباور شکاک بنا بر مکتب نفع پرستان
با تردید از ماهیت رنگین کمان پرسش می‌کند
که آن برای چیست و به سود کیست
و چه انگیزه‌ای در آفرینش آن بوده است؟
او نمی‌داند همان گونه که آدمیان بر زمین گل می‌پرورند
خداوند نیز در آسمان به کار گُل آرایی است
او طرح باغچه‌های تزیینی را در آسمان دنبال می‌کند
آیا رنگین کمان شبح کمرنگی
از چهره پروردگار ما نیست؟
چه شکوهی دارد نمایشنامه آدمیزاد
که در زیر چنین گنبد رنگین
و رواق گُل آذین اجرا می‌شود.
هنری دیوید ثورو
"The Rainbow"
We have had a succession of thunder-showers today
And at sunset a rainbow…
After the rain He sets his bow in heavens!
The world is not destitute of beauty.
Ask of the skeptic who inquires, Cui bono?
Why the rainbow was made.
While men cultivate flowers below,
God cultivates flowers above;
He takes charge of the parterres in the heavens.
Is not the rainbow a faint vision of God’s face?
How glorious should be the life of man passed under this arch!
Henry David Thoreau
□ ویلیام وردزورث در شعر کوتاه رنگین کمان که که بلندترین پرواز به فراسوی زمان و مکان است، گفته است:
رنگین کمان کودکی است
چون مسیح
که در عین کودکی
پدر همه کائنات است
□ ثورو از هدیه‌های هورزادِ قارّه نو به ادبیات جهان است
و در کنار امرسن و امیلی دیکنسن و ناتانیل هاثورن و والت ویتمان
در شمار نادر شاعرانی است
که می توان در آسمان روح
با شعر ایشان دست افشانی کرد
و در ساحت زمین
به ذوق ایشان می گلگون نوشید.
□ "ثورو" ارادتى خاص به سعدی داشته و گفته است
من همان سعدی شیرازیم که پس از شش قرن
باز به صحنه آمده ام
یا آنکه سعدی شیرازی
همان ثورو است
که شش قرن پیش در ایران
ظهور کرده است
و در این سخن تأکید بر
مشابهت دو شاعر در رسالت روحانی ایشان است.
□ بزرگان مغرب سعدی را در کنار شکسپیر و هوراس ستایش کرده‌اند.
شعر از هنری دیوید ثورو
ترجمه و توضیح: حسین الهی قمشه ای
تصویر از Kim Kozlowski
www.drelahighomshei.com

بانگ زدم من که دل دوش کجا می‌رود
گفت شهنشه خموش جانب ما می‌رود
گفتم تو با منی دم ز درون می‌زنی
پس دل من از برون خیره چرا می‌رود
گفت که دل آن ماست رستم دستان ماست
سوی دیار خطا بهر غزا می‌رود
مولانا
سوختم در چاه صبر از بهر آن شاه چگل
شاه ترکان فارغ است از حال ما کو رستمی
حافظ
نظامی در وصف معراج پیامبر اکرم گوید:
جریده بر جریده نقش می‌خواند
گریوه بر گریوه رخش می‌راند
در کنار تقسیمات هفتگانه از مراحل عشق برخی از اهل معرفت آن را هزار و یک منزل و برخی صد میدان و عده ای چهل یا چهار مرتبه و گروهی دیگر سه گام یا حتی یک گام دانسته اند.
سحرگه رهروی در سرزمینی
همی گفت این معمّا با قرینی
که ای صوفی شراب آنگه شود صاف
که در شیشه بماند اربعینی
حافظ
از در خویش تا به خانهٔ دل
عارفان را هزار و یک منزل
مهدی الهی قمشه ای
بی گمان این تقسیمات همه اعتباری و برای عبرت است و هر یک به گونه‌ای در جذب دلهای مستعد به کیمیای عشق سالکان را چراغ هدایت تواند بود.
برگرفته از پیشگفتار کتاب "گزیده منطق الطیر"
به قلم حسین الهی قمشه ای
ناشر: انتشارات علمی و فرهنگی
مینیاتور قدیمی

هنگامی که آن یک چشم بسته شود
و همین گونه ذهن آدمی هزار چشم و چشمه دارد
که از معرفت می جوشد
و قلب بیش از یک چشم ندارد
اما تمامی زندگی در سیاهی می رود
هنگامی که عشق افول می کند.
فرانسیس ویلیام بوردیلون
"Triumph of One over a Thousand"
The night has a thousand eyes,
And the day but one;
Yet the light of the bright world dies
With the dying sun.
The mind has a thousand eyes,
And the heart but one:
Yet the light of a whole life dies
When love is done.
Francis William Bourdillon
□ عاشق شو ار نه روزی کار جهان سر آید
ناخوانده درس مقصود از کارگاه هستی
حافظ
□ دلی کز عشق خالی شد فسرده است
گرش صد جان بود، بی عشق مرده است
نظامی
□ و همچنین است که یک سخن راست چون خورشید
گردن صد هزار سایه را می زند
و یک برق مهربانی در نگاه
کوهای غم و اندوه را از جا می کند
آن برق را کم نباید شمرد و دریغ نباید کرد.
شعر از فرانسیس ویلیام بوردیلون
ترجمه و توضیح: حسین الهی قمشه ای
تصویر از Vincent Van Gogh
www.drelahighomshei.com