یا اعتقادش را
از اشتغالش جدا بیند؟
چه کسی می‌تواند
ساعات عمر را
در پیشِ چشم بگستراند
و بگوید:
"این ساعت برای خدا
و آن ساعت برای خود؟
این ساعت برای روح
و آن ساعت برای جسم؟"
تمام ساعات شما
بالهايى هستند كه در فضا
از نفسى به نفس ديگر
پرواز مى‌کنند.
آنکس که خرقه تقوا را
چون فاخرترین جامه خویش
بر تن می‌کند،
همان بهتر که عریان باشد،
زیرا از پشتِ آن تن پوشِ تظاهر
باد و آفتاب
در پوست او
رخنه نخواهد کرد.
و آن کس که عبادت برایش
یک پنجره است
که هم می‌تواند آنرا باز کند
و هم ببندد،
هنوز خانه روحش را
زیارت نکرده است،
خانه‌ای که پنجره‌هایش
به پهنایی از یک بامداد
تا بامداد دیگر گسترده است.
زندگی روزمره شما
معبد شما و دین شماست
هر زمان که بدین معبد
وارد می‌شوید
هر چه دارید با خود ببرید:
از گاوآهن تا کوره آهنگری
و از تبر تا چنگ و عود.
اگر می‌خواهید خدا را بشناسید
به حل هزار معما نپردازید
بلکه در اطراف خود نظر کنید
و او را ببینید که با کودکان شما
سرگرم بازی است.
و به آسمان نظر کنید
و او را مشاهده کنید
که برابرتان راه می‌رود.
و با رعد و برق
دستهای خود را دراز می کند.
و با باران از آسمان
به زمین می‌آید.
او را خواهید دید
که در گلها لبخند می‌زند.
و دستهای خود را
در شاخه‌های درختان
به شما تکان می‌دهد.
جبران خلیل جبران
برگرفته از کتاب "پیامبر"
اثر جبران خلیل جبران
ترجمه حسین الهی قمشه‌ای
ناشر: انتشارات روزنه
نگارگری اثر دوست محمد

و بدین سان در این عالم بی‌قرار،
در میانۀ غوغای جهان ناپایدار،
من جایگاهی دارم که روحم در آنجا، به خوشدلی و آرامش،
در گودی کف دست خداوند، آواز می‌خواند.
ادوین مارکهَم
"The Place of Peace"
At the heart of the cyclone tearing the sky
And flinging the cloud and the towers by,
Is a place of central calm:
So here in the roar of mortal things,
I have a place where my spirit sings,
In the hollow of God’s Palm.
Edwin Markham
□ پروفسور آربری، مترجم قرآن و بسیاری از آثار ادب اسلام و ایران، در مقدمۀ ترجمۀ خود از کتاب فیه ما فیه مولانا با حیرت پرسیده است: معلوم نیست در میان آن طوفان سهمگین حملات مغول و غوغا و آشوب آن روزگار مولانا در کجای عالم نشسته بوده است که چنین امن و آرام سخن می‌گوید و گویی کمترین موج مخالفی او را مضطرب نمی‌کند. با توجه به شعر مارکهم باید گفت: در گودی دست خداوند.
□ این گودی دست خداوند
که می‌تواند میدان دست افشانی و پایکوبی و آواز گردد،
در خیال خلاق حافظ به
نقطه اسرار در سیب زنخدان زیبایی
بدل شده است:
ببین که سیب زنخدان تو چه می‌گوید
هزار یوسف مصری فتاده در چه ماست
برگرفته از کتاب "در قلمرو زرین"
ترجمه و توضیح: حسین الهی قمشه ای
ناشر: انتشارات سخن

در عالم هستی
ما را به چیزی نمی‌گیرند
مگر آن دم که در برابر دیو
قیام کنیم
پیش از آن در دست
دیو نفس گرفتاریم
و دیوان ما را بنده خود می‌بینند
و خوار می‌شمارند
و فرشتگان نیز ما را
اسیر دیو می‌یابند
و قدر و قیمتی بر ما نمی‌نهند
اما در آن دم
که آدمی قیام کند
و فریاد بر آورد که
من دیگر در اسارت دیو
نخواهم ماند
تمام کائنات متوجه او می‌شوند
در میان دیوان
ولوله‌ای و آشوبی به پا می‌شود
که بگیرید این زندانی فراری را
که عزم راه دین کرده
و بترسانید و بازگردانید
به گفته مولانا:
چون تو عزم دین کنی با اجتهاد
دیو بانگت بر‌زند اندر نهاد
که مرو آنجا بیندیش ای غوی
که اسیر فقر و درویشی شوی
و از آن طرف
فرشتگان و کروبیانِ عالم بالا
سر از پنجره‌های آسمان
بر می‌آورند
و همگان را خبر می‌کنند
که هان بنگرید انسانی را
که در برابر دیوان قیام کرده
و عزم آسمان دارد
فی الجمله قیامتی به پا می‌شود
و همه قابلیت‌ها و استعدادهای آدمی
به سوی فعلیت حرکت می‌کنند.
پیشه چنین انسانی در جهان
جز این نیست که
هر کجا دیو و اژدهایی است
با او بجنگد
و هر کجا انسانی در چاه
و زندان دیوان اسیر است
او را برهاند.
برگرفته از کتاب "مقالات"
ترجمه آزاد شعر رابرت براونینگ از حسین الهی قمشه ای
ناشر: انتشارات روزنه
مینیاتور قدیمی

كه بر خويش و ديگران مى‌كند
پنهان شده است
در حالى كه طبيعت و مجموعه آفاق
آيينه اى در پيش روى اوست
و به تعبير نظامى:
آيینه دار از پىِ آن شد سحر
تا تو رخ خويش ببينى مگر
و شگفتا از آدمى كه با چنين آيينه شفاف
باز به سبب اشتغالات نفسانى و شيطانى
چيزى نمى‌بيند
و به اشاره مولانا اعتنا نمى‌كند كه:
شده اى غلام صورت به مثال بت‌پرستان
تو چو يوسفى وليكن به درون نظر ندارى
به خدا جمال خود را چو در آيینه ببينى
بت خويش هم تو باشى به كسى گذر ندارى
پس اكنون كه آيينه درون تيره شده است
و در آيینه طبيعت و پياله عالم نيز
كسى به گفته حافظ به ديده اعتبار نمى‌نگرد تا دريابد كه:
هر گل نو ز گلرخى ياد همى دهد ولى
گوش سخن شنو كجا ديده اعتبار كو؟
بايد به جستجوى آن آيینه سوم
يعنى انسانهاى آيينه خو بود
و اگر گفتند يافت مى‌نشود
بايد گفت "زهى شرف كه من
در جستجوى همان يافت نشدنى هستم"
و به گفته مولانا:
چون ز چاهى مى‌كنى هر روز خاك
عاقبت اندر رسى در آب پاك
و اگر يافت نشود باك نيست زيرا اولا:
به راه باديه رفتن به از نشستن باطل
كه گر مراد نيابم به قدر وسع بكوشم
ثانيا اگر آن عاشقان آيينه خو بسيار نادرند
و كمتر كسى توفيق رسيدن
به حضور يكى از آنان را پيدا مى‌كند
جاى بشارت است كه
بسيارى از ايشان آيينه دل خويش را
پس از مرگ در سخنان و آثار هنريشان
به وديعه نهاده اند
تا هر كه خواهد در آنها بنگرد.
مهربانی ز من آموز و گرم عمر نمانَد
به سر تربت سعدی بطلب مهر گیا را
اگر باخ نیست آهنگ‌های او هست
و اگر عاشقان حق و ولى شناسان
از ولايت خاك رفته اند
ديوان حافظ رندان تشنه لب را
شراب گوارا مى‌بخشد
و اگر نظامى جادو سخن نيست،
پس از صد سال اگر گويى كجا او
ز هر بيتى ندا آيد كه ها، او
و اگر افلاطونى نيست
و شكسپير و دانته و ميلتونى نيست،
كتابهاى ايشان در پيش روى ماست
و اگر پيامبران مرسلى چون
موسى و عيسى نيستند
و اگر پيامبر خاتمى چون
محمد مصطفى(ع) نيست،
كه در آيینه خويى به كمال بود
و گفت: هر كه مرا ديد خدا را ديده است
صحف آسمانى ايشان
كه عصاى موسوى و دم مسيحايى
و بُراق برق سير معراج محمدى
در آن پنهان است،
حجت باقى و شاهد و ساقىِ
جويندگان و تشنگان عالم تواند بود.
برگرفته از پیشگفتار کتاب "در صحبت سعدی"
به قلم حسین الهی قمشه ای
ناشر: انتشارات سخن
مینیاتور قدیمی

پای کوبی و دست افشانی کنید.
این تکلیف نیست،
بلکه ضیافتِ چشم و گوش
و کنگرۀ عقل و هوش است
با جامه ای پاکیزه و آسوده
یکرنگ و یکسان
و عریان از هر آنچه غیر از انسانیت است،
تا چندگاهی دست بداریم
از جدال و فسوق و سودای حجره و چهار سوق
به دور از آیینه جویی و خودپسندی
تا حضور یابیم
در نمایشگاه بزرگ رستاخیز
بی هیچ برگ ورود
و یاد کنیم از آن روز بی‌گریز
که باید یکه و تنها
در پیشگاه پروردگار خویش
نمایان شویم
و همین امروز یاد کنیم
از آن مادر که با دلی پر تشویش و اضطراب
به هر سو می‌دوید
تا مگر کودک تشنه اش را از مرگ برهاند
و همین امروز شرمنده شویم
در پیشگاه آن زیبایی سرمدی
از این که مدام با یکدیگر به جنگ و جدال باشیم
و در سودای سودِ موهوم
بارانی از سود سوز آور بر یکدیگر بباریم
و همین امروز هروله کنان
بدین سوی و آن سوی بدویم
تا دریابیم معنی آوارگی
و پریشانی و بی سامانی را
که در کعبه مقدس زمین پدید آورده ایم
و همین امروز
زبان خود را بگردانیم از زشت گویی
و ارژنگْ دیوِ دروغ و بیش‌خواهی را
به عربده ای از جایگاه خویش بیرون آوریم
و با گذار از کوچهٔ عشق
سنگی بر اینهمه سرهنگی
و بی‌سری و بی‌فرهنگی بیندازیم
و همین امروز شرم کنیم
از گریه کودکان بی‌گناه
و سرگشتگی مادران بی‌پناه
که هیچ سپاه و سلاحی جز آه و نفرین در بساط ندارند
و همین امروز دریابیم که عید قربان را
قربانگاه گوساله سامری کنیم
و تاج از سر درهم و دینار برداریم
و بر سر انسان که پادشاه زمین و آسمان است بگذاریم
و همه جهان را کعبه عاشقان دانیم
و همه کودکان را فرزندان نازنین بشریتِ یکتا و یگانه شماریم
اینها و هزار و یک عبرت و آموزۀ دیگر را
که از این نمایشگاه دیرینه خواهیم گرفت
در سفر بازگشت به شهر و دیار خویش
همه این هدیه ها را همراه خود بیاوریم
و بر خلاف "حاجیان چند روزه"
دیگر حریم و احرام قدسی این اندیشه های والا را نشکنیم
بلکه با نظامی جادو سخن هم آواز شویم که فرمود:
احرام گرفته ام به کویت
لبیک زنان به جستجویت
"احرام شکن" بسی است زنهار
ز احرام شکستنم نگه دار
و با خنیاگر شیراز از عشق و ایثار گوییم:
دور دار از خاک و خون دامن چو بر ما بگذری
کاندر این ره کشته بسیارند، قربان شما
نوشته حسین الهی قمشه ای
مینیاتور قدیمی
۱۴۰۰/۴/۳۰
www.drelahighomshei.com

آن هنگام که جهان یکسر سکوت می‌شود
و چشم‌ها و اشک‌ها و آغوش‌ها
خاموش می‌مانند،
آن هنگام که قلب‌های ما
در پشت میله‌های آهنین سینه
گنگ و لال می‌شوند،
در آن حال ای موسیقی
تنها تو هستی که آدمیان را
توانا می‌کنی
تا در سیاهچالهای انفرادی خویش
در اقامتگاه متروک حیات
آه‌های دوردست و پراکنده خویش را
به هم پیوند دهند
و در کنار هم بنشانند.
ژان پل
"The Society of United Sighs"
O Music! Reverberation from a distant world of harmony!
Sigh of the angel within us!
When the world is speechless, and the embrace, and the eye, and tear;
when our dumb hearts lie lonely behind the ironwork of our breasts- then it is Thou alone through whom they call to one another in their dungeons and through whom, in their desert habitation, they unite their distant sighs!
Jean Paul, Friedrich Richter(1763_1825)
□ موسیقی انجمن دلهای رمیده
و آه های پراکنده
و اشک‌های فروریخته
و آغوش‌های جدامانده است،
آنجا كه دست زندانیان خاک
از همه جا کوتاه می‌شود،
تنها موسیقی است که می‌تواند
از راههای پیچاپیچ و دهلیزهای هزار تو
آدمیان را با یکدیگر پیوند دهد.
□ ای صورت حقایق کل در چه پرده‌ای
سر بر زن از میانه نی چون شِکَروشی
مولانا
تعبیر مولانا از صورت حقایق کل
با بلندترین توصیف‌های موسیقی
در شرق و غرب هم آهنگ است
که گفته‌اند
موسیقی ریاضیات دل است
چنانکه ریاضیات موسیقی سر است
دل وقت سماع سوی دلدار برد
جان را به سراپرده اسرار برد
این زمزمه مرکبیست کان روح تورا
بردارد و خوش به عالم یار برد
ابوسعید ابوالخیر
شعر از ژان پل شاعر و رمان نویس آلمانی
ترجمه و توضیح: حسین الهی قمشه ای
تصویر از Vincent van Gogh
۱۴۰۰/۴/۲۷
www.drelahighomshei.com

چشم هایت را بگشای
تا ببینی که خدایت
پیش رویت نیست.
او آنجاست که دهقان
زمین سخت را شخم می‌زند
او آنجاست که آن مهندسِ راه
صخره ها را می‌کوبد و هموار می‌کند
خدا با آنهاست
در آفتاب و باران
و در گرد و غبار
که بر جامه هایشان نشسته است
آن ردای قداست را از دوش برگیر
و مانند آن دهقان
بر خاک زمین بنشین.
آیا رهایی و رستگاری را می‌جویی
آن رستگاری کجاست
تا تو آن را بیابی
پروردگار ما با بهجت و شادمانی
خود را با زنجیر عشق
به همه کائنات بسته است
و تو آزادی می‌جویی
تو نیز مانند همه کائنات
در بند عشق باش
و رهایی مجوی.
از مراقبه بیرون آی
و این گلها
و بخورات عطر آگین را به کنار نه
چه زیان باشد که جامه تو چاک چاک شود
و زنگها و رنگها بر آن نشیند
با پروردگارت دیدار کن
و در کنار او بایست
با رنج و محنتی که در دل داری
و قطرات عرق
که بر پیشانی‌ات نشسته است.
رابيندرانات تاگور
"Where Is Thy Lord?"
Leave this chanting and singing and telling of beads! Whom dost thou worship in this lonely dark corner of a temple with doors all shut? Open thine eyes and see thy God is not before thee!
He is there where the tiller is tilling the hard ground and where the pathmaker is breaking stones. He is with them in sun and in shower, and his garment is covered with dust. Put of thy holy mantle and even like him come down on the dusty soil!
Deliverance? Where is this deliverance to be found? Our master himself has joyfully taken upon him the bonds of creation; he is bound with us all for ever.
Come out of thy meditations and leave aside thy flowers and incense! What harm is there if thy clothes become tattered and stained? Meet him and stand by him in toil and in sweat of thy brow
Rabindranath Tagore
□ با "تو" به خرابات اگر گویم راز
به زآنکه به محراب کنم "بی تو" نماز
ای اول و ای آخر خلقان همه تو
خواهی تو مرا بسوز و خواهی بنواز
خیام
شعر از رابيندرانات تاگور
ترجمه و توضیح: حسین الهی قمشه ای
۱۴۰۰/۴/۲۲
www.drelahighomshei.com