کم دیدم و بسیار، قطره دیدم و دریا،
قطره‌ای که نامش نیکی بود،
و استوار و یکنواخت،
به سوی ابدیت می‌شتافت؛
و دریایی بی‌کران، که نامش بدی بود
و سرگشته و پریشان،
با شتاب می‌کوشید خود را پنهان کند،
گُم شود و بمیرد.
برگرفته از کتاب "در صحبت قرآن"
به قلم حسین الهی قمشه ای
ناشر: انتشارات سخن
مینیاتور قدیمی

و او اشکهای آفرینش را به هنگام
پاک خواهد کرد
و تمام جهانیان
در آفتاب لبخند او تابستانی
گرم و خرّم خواهند داشت
چرا من به کاری نپردازم
وقتی می بینم کمترین ذره ای از چرخه عالم
که عمر یک روزه خود را
در شعاع آفتاب چرخ می‌زند
در جهان کاری و وظیفه ای بنیادین دارد.
الکساندر اسمیت
"The Smile of Summer"
God is a worker:
He has thickly strewn
Infinity with grandeur:
God is love:
He shall wipe away creation’s tears,
And all the worlds shall summer in his smile,
Why work I not.
The veriest mote that sports
Its one-day life within the sunny beam
Has its stern duties,
Wherefore have I none?
Alexander Smith
□ هر ذره که هست، اگر غباری است
در پرده مملکت به کاری است
نظامی
□ در پس هر پرده درگاهی دگر
پس ز هر ذره بدو راهی دگر
عطار
□ عشق اکنون مهربانی می‌کند
جانِ جان امروز جانی می‌کند
در شعاع آفتاب معرفت
ذره ذره غیب دانی می‌کند
مولانا
□ به زیر پردۀ هر ذره پنهان
جمال جان فزای روی جانان
شیخ محمود شبستری
شعر از الکساندر اسمیت
ترجمه و توضیح: حسین الهی قمشه ای
تصویر از Helen Bradley
www.drelahighomshei.com

ز کوی یار می‌آید نسیم باد نوروزی
از این باد ار مدد خواهی چراغ دل برافروزی
حافظ
من که بر آن آب چو کشتی شدم
ساکن از آن باد بهشتی شدم
مخزن الاسرار
این همان باد سکون آفرین است که حکیم همدان در اشارات خویش آن را شرط ضروری حرکت دانسته، 
و به دو نوع ساکن ایمانی و ساکن برهانی تقسیم کرده است. ساکن برهانی از طریق عقل و حکمت، و ساکن ایمانی از راه همنشینی با مردان خدا و تأثیر نَفَس ایشان یا الهام و سروش غیبی یا وقایع دیگر حاصل می‌شود.
در مثنوی در داستان سه شاهزاده
شهروز و بهروز و افروز می‌خوانیم
که چگونه نخست قصد جهانگردی داشتند
و ممکن بود از هر شهر و دیار دیدار کنند
اما با رفتن به دژ هوش‌ربا
و مشاهده نقش دختر پادشاه چین
که رمزی از جمال پروردگار جهان است
مدتی انگشت بر دهان ساکن می‌شوند
و آنگاه نشان شهر چین را می‌پرسند
و سالک راه چین می‌شوند
و این آغاز طلب و سلوک است.
برگرفته از پیشگفتار کتاب "گزیده منطق الطیر"
به قلم حسین الهی قمشه ای
ناشر: انتشارات علمی و فرهنگی
تصویر از Vincent van Gogh

تمامی جهان را مست می‌کند
و پایان نمی‌یابد
آن پرندۀ قُقنُس
که در افسانه‌ها می‌زیست
اکنون مهمان خانه توست
و آن کوه که گفته اند از موشی بزاد
نیز به تو اشارات دارد.
تو همه کس هستی و هیچکس نیستی
میخانه تویی و شراب نیز تویی
قُقنُس تویی و کوه تویی و موش تویی
تویی که مدام در جام وجودت شراب می‌ریزی
و هر دم خود را از خود سرشار می‌کنی
ژرف ‌ترین دره‌‌ها تویی
درخشان ترین بارقۀ نور تویی
و مستی همه مستی ها تویی
تو را چه نیاز که در پی دختر تاک باشی.
فریدریش نیچه
"Wine of Wisdom"
The tavern you have built with your hand
Is far greater than any house
The wine you have made therein
All the world fails to imbibe
The bird which was once called the phoenix
Is now dwelling in your house
The mouse which gave birth to a mountain is yourself
You are everyone and no one, you are the tavern and the wine
You are the phoenix, the mountain and the mouse
You keep pouring in yourself
And you keep filling with yourself
The deepest valley you are
The brightest light you are
The intoxication of all intoxication you are
What need do you have to ask for wine?
Friedrich Nietzsche
□ یکی از عاشقان ایرانی حافظ گفته است:
شبی خواب دیدم
که مرا به میخانه‌ای بردند
با شبستانی عظیم
و‌ در هر گوشه‌ خمره‌های شراب نهاده.
اما سرپوش هر خم که برداشتم خالی بود
پرسیدم این خم را که خورده است
گفتند حافظ شیرازی
آن خم دیگر را که خورده است
گفتند حافظ شیرازی
و دانستم که تمام خم‌ها را
حافظ تهی کرده است.
این خواب نیز شعری دیگر در ستایش حافظ است
که گفت بیا و کشتی ما در شط شراب انداز
□ نیچه نیز مانند خیام
بازیچه خیالات باطل پوچ گرایی و هیچ سرایی شده است
اما نزد ارباب بصیرت هر دو از حکیمان الهی
و حریفان باده روحانی بشمارند.
نیچه در بیان کیفیت پیدایش "چنین گفت زرتشت"
جامهای سرشاری از آن شراب
که تلخ و تندی روزگار
از وجد و نشاط آن هیچ نمی‌کاهد،
با همگان در میان نهاده
چنانکه خیام نیز اینک قرنهاست
که آن باده مختوم را
از خمخانه رباعیات جاودانه اش
به مخموران باده بی خمار
کرامت کرده است.
ترجمه و توضيح: حسين الهى قمشه‌ای
تصویر از Tatyana Tau
www.drelahighomshei.com

و انس و الفتی هست
در آنجا که هیچکس بر آدمی وارد نمی‌شود
در کناره دریاهای ژرف
با موسیقی نعره ها و غرش ها
چنین نیست که من صحبت آدمیان را قدر نمی‌نهم
بلکه انسانها را نیک می‌پسندم
اما شوق و شورم به صحبت طبیعت افزون است
از آنکه در صحبت طبیعت می‌توانم خویش را از خود بدزدم
و پنهان کنم از هرآنچه ممکن است باشم
یا هرآنچه هرگز بوده ام
تا بتوانم با تمامی آفرینش درآمیزم
و احساس کنم
آنچه را که هیچگاه بیان نکرده ام
اما هیچگاه نمی توانم پنهان کنم.
لرد بایرون
"Nature the Teacher"
There is a pleasure in the pathless woods,
There is a rapture on the lonely shore,
There is society, where none intrudes,
By the deep sea, and music in its roar:
I love not man the less, but Nature more,
From these our interviews, in which I steal
From all I may be, or have been before,
To mingle with the Universe, and feel
What I can ne'er express, yet cannot all conceal.
Lord Byron
□ در آغوش جنگل و بیشه و دریا و کوه بودن
خود یک عیش کامل است
که روح را از لذت مصاحبت و گفت و شنود آکنده می‌کند
از آنکه پرنده، زند و پازند می‌خواند
غرش ابر و نعره باد صدای خداست که با آدمی سخن می‌گوید
و بوته ای بناگاه ندا می‌کند که ای موسا منم پروردگار جهان
و به تعبیر شکسپیر
اگر آدمی از اشتغالات نفسانی خود فارغ شود:
درختان به هزار زبان با او سخن می‌گویند
در جویبار کتابها می‌خواند
و از سنگ معجزه خواهد شنید
و خوبی و نیکی را در هر چیزی خواهد دید.
شعر از لرد بایرون
ترجمه و توضیح: حسین الهی قمشه ای
www.drelahighomshei.com

و آنان که غنی‌ترند، محتاج ترند
آنگه مرا گفت، از آنجا که همت درویشان است و صدق معاملت ایشان، خاطری همراه من کنند که از دشمنی صعب اندیشناکم.
گفتمش بر رعیت ضعیف رحمت کن تا از دشمن قوی زحمت نبینی.
□ سخن سعدی تام و تمام است،
و نیازی به هیچ تفسیری ندارد
اما می‌توان دعا کرد که اصحاب قدرت در جهان به خود آیند
و دریابند که آن دشمن نیرومند ایشان
همان خودخواهی و بی‌اعتنایی به محنت دیگران است.
زیرا به گفته سعدی
این بی‌‌غمی از محنت دیگران
آدمی را از نام آدمیت محروم می‌کند
و کدام بلا و خفت و خواری از این سهمگین‌تر خواهد بود.
برگرفته از کتاب "در صحبت سعدی"
اثر حسین الهی قمشه ای
ناشر: انتشارات سخن
مینیاتور قدیمی

ز عقل اندیشه‌ها زاید که مردم را بفرساید
گرت آسودگی باید برو مجنون شو ای عاقل
سعدی
از این رو به قول مولانا:
اوست دیوانه که دیوانه نشد
این عسس را دید و در خانه نشد
در ادبِ مغرب زمین نیز اینگونه تعبیرات فراوان است
از جمله شعر زیر از خانم امیلی دیکنسن به تعبیرات شاعران پارسی گو بسیار نزدیک است:
چه بسیار جنون‌ها که در چشمِ اهل بصیرت عقلِ قدسی آسمانی است
و چه بسیار عقل‌ها که جنون محض است
و در این وادی نیز اکثریت است که حکم می‌راند
اگر با آنان همراه شوی در شمار عاقلان باشی
و اگر چون و چرا کنی خطرناکت دانند
و بی‌درنگ به زنجیرت کشند.
امیلی دیکنسن
چنان که مولانا در داستان حلیمه، دایهٔ پیامبر اکرم، از زبان دایه گفت:
گر بگویم چیزِ دیگر من کنون
خلق بندندم به زنجیر جنون
یا به گفته الهی قمشه‌ ای:
سر به کوه و صحرا نهم از این شهر و خانه
نیست چاره باید کنم جنون را بهانه
□ در تصویر عاقل دیوانه را محاکمه می‌کند و از جنون خود بی‌خبر است.
برگرفته از پیشگفتار کتاب "در صحبت حافظ"
به قلم حسین الهی قمشه ای
ناشر: انتشارات سخن
تصویر از Gerrit Van Honthorst