در صحبت بزرگان/جامی
عشق و هوس
چارده ساله بتی بر لب بام
چون مه چارده در حسن تمام
بر سر سرو کله گوشه شکست
بر گل از سنبل تر سلسله بست
داد هنگامه معشوقی ساز
شیوه جلوه گری کرد آغاز
او فروزان چو مه و کرده هجوم
بر درو بامش اسیران چون نجوم
زان میان پشت خمی همچو هلال
دامن از خون چو شفق مالامال
کرد در قبله او روی امید
ساخت فرش قدمش موی سفید
گوهر اشک به مژگان می سفت
وز دو دیده گهر افشان می گفت :
کای پری با همه فرزانگی ام
نام رفت از تو به دیوانگی ام
نظر لطف به حالم بگشای
زنگ اندوه ز جانم بزدای
نوجوان حال کهن پیر چو دید
بوی صدق از نفس او نشنید
گفت کای پیر پراکنده نظر
رو بگردان به قفا بازنگر
که در آن منظره گل رخساری است
که جهان در رخ او گلزاری ست
او چو خورشید فلک من ماهم
من کمین بنده او او شاهم
عشق بازان چو جمالش نگرند
من که باشم که مرا نام برند ؟
پیر بیچاره چو آن سو نگریست
تا ببیند که در آن منظره کیست
زد جوان دست و فکند از بامش
داد چون سایه به خاک آرامش
کان که با ما ره سود سپرد
نیست لایق که دگر جا نگرد
هست آیین دوبینی ز هوس
قبله عشق یکی باشد و بس
یکی بود یکی نبود
در آن خلوت که هستی بی نشان بود
به کنج نیستی عالم نهان بود
وجودی بود از نقش دویی دور
ز گفت و گوی مایی و تویی دور
جمالی مطلق از قید مظاهر
به نور خویش هم بر خویش ظاهر
دل آرا شاهدی در حجله غیب
مبرا دامنش از تهمت عیب
نه با آیینه رویش در میانه
نه زلفش را کشیده دست شانه
صبا از طره اش نگسسته تاری
ندیده چشمش از سرمه غباری
نگشته با گلش همسایه سنبل
نبسته سبزه ای پیرایه بر گل
رخش ساده ز هر خطی و خالی
ندیده هیچ چشمی زو خیالی
نوای دلبری با خویش می ساخت
قمار عاشقی با خویش می باخت
ولی ز آن جا که حکم خوب رویی است
ز پرده خوب رو در تنگ خویی است
نکو رو تاب مستوری ندارد
ببندی در ز روزن سر برآرد
برون زد خیمه ز اقلیم تقدس
تجلی کرد بر آفاق و انفس
ز هر آیینه ای بنمود رویی
به هر جا خاست از وی گفت و گویی
از او یک لمعه بر ملک و ملک تافت
ملک سرگشته خود را چون فَلک یافت
همه سبوحیان سبوح جویان
شدند از بیخودی سبوح گویان
ز غواصان این بحر فَلَک فُلک
بر آمد غلغل سبحانَ ذی الملک
از آن لمعه فروغی بر گل افتاد
ز گل شوری به جان بلبل افتاد
رخِ خود شمع از آن آتش بر افروخت
به هر کاشانه صد پروانه را سوخت
ز نورش تافت بر خورشید یک تاب
برون آورد نیلوفر سر از آب
ز رویش روی خویش آراست لیلی
به هر مویش ز مجنون خاست میلی
لب شیرین به شکر ریز بگشاد
دل از پرویز برد و جان ز فرهاد
سر از جیب مه کنعان بر آورد
زلیخا را دمار از جان بر آورد
جمالِ اوست هر جا جلوه کرده
ز معشوقانِ عالم بسته پرده
به هر پرده که بینی پردگی اوست
قضا جنبانِ هر دل بُردگی اوست
به عشق اوست دل را زندگانی
به عشق اوست جان را کامرانی
دلی کاو عاشقِ خوبان دلجوست
اگر داند و گرنه عاشق اوست
چو نیکو بنگری آیینه هم اوست
نه تنها گنج او ،گنجینه هم اوست
من و تو در میان کاری نداریم
به جز بیهوده پنداری نداریم
خَمُش کین قصه پایانی ندارد
زبانیّ و زبان دانی ندارد
همان بهتر که هم در عشق پیچیم
که بی این گفت و گو هیچیم هیچیم
نقل صحیح
دارم از پیر مغان که در دین مسیح
باده چون نُقل مباح است زهی نَقل صحیح
تحفه لایق جانان به کف آرای زاهد
ترسمت دست نگیرد به قیامت تسبیح
شیوه علم نظر ورز که اَلعِلمُ حَسَن
منکر فکر خرد باش که اَلجهل قَبیح
پیش لعل تو نهم لب به لب جام آری
به اشارت طلب بوسه بسی به ز صریح
آن دهان یک سر موی است ز لطف تو و هست
یک سر موی تو را بر همه خوبان ترجیح
هر کجا شوخ و ملیح است دلم کشته اوست
خاصه آن چشم خوش شوخ و لب لعل ملیح
وارد صبح ز صوفی طلب و ورد صباح
« جامی » و جام صبوح از کف معشوق صبیح
شاه نقش بند
ما خسته خاطریم و دل افگار و دردمند
زان یار جنگجوی و نگار جفا پسند
ای ناچشیده چاشنی درد بی دلان
از حال ما بترس و بر احوال ما مخند
می کرد جا به خاطر ما پند پیش از این
اکنون که بند عشق قوی شد چه جای پند
ما را میان اهل وفا عشق بر کشید
هر جا که می رویم به عشقیم سربلند
بستم به خاک بوس درش رشته امید
برکاخ عرش می کند این همتم کمند
بس نازک است خاطر رندان دُرد نوش
ای زاهد فسرده دل ابرام تا به چند
« جامی » ز نقش ها سوی بی نقش راه برد
خود را به نقش بست بر آن شاه نقشبند
استخاره صبح
ز مهر روی تو هر شب کنم نظاره صبح
نهم سرشک فشان چشم بر ستاره صبح
سواد طره شبرنگ گرد عارض تو
سیاهی شب تیره است بر کناره صبح
چنان بلند شد آهنگ ما که نشناسد
که این نفیر شب ماست یا نقاره صبح
علی الصباح به روی توام فتاد نظر
صباح من همه شد خیر از استخاره صبح
ز صبحدم چه زنم با صفای طلعت تو
نداشت کس شب تاریک در شماره صبح
زبس که وجه شَبَه روشن است از اهل سخن
خوش است در صفت رویت استعاره صبح
طلوع اگر نکند زُهره از افق « جامی »
بس است گوهر نظم تو گوشواره صبح
حرز جان
حرز جان هاست نام دلبر ما
ما اَعَزَّ اسمُهُ و ما اعلا
نام او گنج نامه لاهوت
گنج پنهان غیب از او پیدا
همه اسما مظاهر ذاتند
همه اشیا مظاهر اسما
لا اری فی الوجود الا هو
محو شد نقش غیر و نام سوا
هستی مطلق است و وحدت صرف
اَینَ هو اَینَ اَنتَ اَینَ اَناَ
من و او و تو از میان برخاست
سر وحدت شد از همه یکتا
نامه جانان
نامه کز جانان رسد تعویذ جان می خوانمش
وز همه غم های دل خط امان می خوانمش
نقطه و حرفی که می آید در آن نامه به چشم
نقش آن خال و خط عنبر فشان می خوانمش
مردمان هر دم به خون دل سوادش می کنند
بر بیاض دیده و من خوش روان می خوانمش
چون پر است آن نامه از مرهم پی داغ نهان
گاه خواندن مرهم داغ نهان می خوانمش
مونس جان و دل من شد ندارم صبر از آن
یک زمان می بوسم آن را یک زمان می خوانمش
می دهد بویی از آن برگ گل خندان مرا
جای آن دارد اگر گریه کنان می خوانمش
دوستان گویند : « جامی » ! نامه خواندن تا به کی
ورد جان و حرز ایمان است از آن می خوانمش
حد انسان
حد انسان به مذهب عامه
حیوانی است مستوی القامه
پهن ناخن برهنه پوست ز موی
به دو پا راهبر به برزن و کوی
هر که را بنگرند کاین سان است
می برندش گمان که انسان است
برزخ جامع
آدمی چیست برزخی جامع
صورت خلق و حق در او واقع
نسخه مجمل است و مضمونش
ذات حق و صفات بی چونش
متصل با دقایق جبروت
مشتمل بر حقایق ملکوت
باطنش در محیط وحدت غرق
ظاهرش خشک لب به ساحل فرق
یک صفت نیست از صفات خدا
که نه در ذات او بود پیدا
هم علیم است و هم سمیع و بصیر
متکلم مرید و حی و قدیر
همچنین از حقایق عالم
همه چیزی بود در او مدغم
خواهی افلاک و خواهی ارکان گیر
خواه کان یا نبات و حیوان گیر
صورت نیک و بد نوشته در او
سیرت دیو و دد سرشته در او
گر نه آن مرات و چه باقی بود
از چه رو شد فرشته را مسجود
بود عکس جمال حضرت پاک
اگر ابلیس پی نبرد چه باک ؟
هر چه در گنج « کنت کنز » نهان
بود در وی خدا نمود عیان
خلق را در ظهور پیدایی
هستی اوست علت غایی
زان که عرفان بود سبب آن را
و اوست مظهر کمال عرفان را
نسیم وصل
نفحات وصلک اوقدت جمرات شوقک فی الحشا
زغمت به سینه کم آتشی که نزد زبانه کما تشا
توچه مظهری که ز جلوة تو صدای صیحه قدسیان
گذرد ز ذَورة لا مکان که خوشا جمال ازل خوشا
همه اهل مسجد و صومعه پی ورد صبح و دعای شب
من و ذکر طلعت و طره تو من الغداة الی العِشا
به شکنج زلف خود که ز کار من گرهی گشا
دل من به عِشق تو می نهد قدم وفا به ره طلب
فلئن سعی فَبِهِ سعی و لئن مشی فَبِهِ مشی
چه جفا که « جامی » خسته دل ز جدایی تو نمی کشد
قدم از طریق وفا مکش سوی عاشقان جفا کش آ
