در صحبت بزرگان/جامی
صدای چنگ و عود
چیست می دانی صدای چنگ و عود
انت حسبی انت کافی یا ودود
نیست در افسردگان ذوق سماع
ور نه عالم را گرفته است این سرود
آه از این مطرب که از یک نغمه اش
آمده در رقص ذرات وجود
جای زاهد ساحل وهم و خیال
جان عارف غرقه بحر وجود
هست بی صورت جناب قدس عشق
لیک در هر صورتی خود را نمود
در لباس حسن لیلی جلوه کرد
صبر و آرام از دل مجنون ربود
پیش روی خود ز عذرا پرده بست
صد در غم بر رخ وامق گشود
در حقیقت خود به خود می باخت عشق
لیلی و مجنون به جز نامی نبود
عکس ساقی دید « جامی » زان فتاد
چون صراحی پیش جام اندر سجود
حلال و حرام
در بزم ما که می رود از نقل و جام بحث
با محتسب مکن ز حلال و حرام بحث
زان زلف و رخ که حجت دو رو تسلسل است
باشد میان اهل نظر صبح و شام بحث
زان ماجرا که باده فرو ریخت از لبت
هر دم رود میان صراحی و جام بحث
منعم کنی ز رخ که بگو ترک بحث وصل
تا منع وارد است نگردد تمام بحث
با زاهد فسرده مگو شرح سر عشق
از نکته های خاص مکن پیش عام بحث
از لعل توست این همه غوغای ما بلی
از می رود به مجلس مستان مدام بحث
جامی حدیث لعل لبش گوی اگر کند
با منطق تو طوطی شیرین کلام بحث
سخن یکی است
خوبان هزار و از همه مقصود من یکی است
صد پاره گر کنند به تیغم سخن یکی است
خوش مجمعی است انجمن نیکوان ولی
ماهی کز اوست رونق این انجمن یکی است
خواهیم بهر هر قدمش تحفه دگر
لیکن مقصریم که جان در بدن یکی است
گشتم چنان ضعیف که بی ناله و فغان
ظاهر نمی شود که در این پیرهن یکی است
آن جا که لعل دلکش شیرین دهد فروغ
یاقوت و سنگ در نظر کوه کن یکی است
ناموس و نام ما تو شکستی ز نیکوان
آری ز صد خلیل همین بت شکن یکی است
جامی ! در این چمن دهن از گفت و گو ببند
کانجا نوای بلبل و صوت ِزغن یکی است
طرف باغ و لب جوی
طرف باغ و لب جوی و لب جام است این جا
ساقیا خیز که پرهیز حرام است این جا
شیخ در صومعه گر مست شد از ذوق سماع
من و میخانه که این حال مدام است این جا
لب نهادی به لبِ جام و ندانم منِ مست
که لبِ لعلِ تو یا باده کدام است این جا
بستة زلفِ سیاهِ تو نه تنها دلِ ماست
هر کجا مرغِ دلی بستة دام است این جا
می کشی تیغ که سازی دل ما را به دو نیم
تیغ بگذار که یک غمزه تمام است این جا
پیشِ اربابِ خِرد شرح مکن مشکلِ عشق
نکتة خاص مگو مجلسِ عام است این جا
« جامی » از عشق تو شد مست و نه مِی دید و نه جام
بزم عشق است چه جای می و جام است این جا
جام را بگردان
ایُّها الساقی اَدِرکَأسَ الصَّبوح
هاتِ مِفتاحاً لاِبواب الفُتوح
پرتو جام است یا عکس مدام
اَم بَریقَ البَرقِ اَم برقٌ یلوح
نکهت گل یا نسیم سنبل است
ام شمیم الرّاح اَم مسک یفوح
رفتی و گفتی به هجران دِه رضا
انت روحی کیف ارضی ان تَروح
ناصح از می توبه فرماید ولی
من ز توبه توبه ای دارم نصوح
گریه ما بین همه عمر دراز
چند خوانی قصه توفان نوح
جان فدای دوست کن « جامی» که هست
کمترین کاری در این ره بذل روح
سایه ها و خیال ها
کلُّ ما فِی الکونِ وَهمٌ اَو خیال
او عکوسٌ فی مَراَیا اَو ظِلال
لاح فی ظلّ السّوی شمس الهدی
لا تکن حیران فی تیه الضلال
کیست آدم عکس نور لَم یَزَل
چیست عالم موج بحرِ لا یزال
عکس را کی باشد از نور انقطاع
موج را چون باشد از بحر انفصال
عین نور و بحر دان این عکس و موج
چون دویی اینجا محال آمد محال
رهروان عشق را بنگر که چون
هر یکی را بر دگرگونه است حال
آن یکی در جمله ذرات جهان
دیده تابان آفتابی بی زوال
و آن دگر ز آیینه هستی عیان
دیده مستورات اعیان را جمال
و آن دگر در هر یکی آن دیگری
دیده مِن غیر احتجاب و اختلال
خرم آن عاشق که با سلطان عشق
می خرامد در نهایات الوصال
کلمینی یا حمیرا کرده وِرد
با لب شیرین آن شیرین مقال
وز هلال زلف پر آشوب او
گفته با خالش اَرِحنی یا بلال
لب ندانم جز لب بحری که کرد
گوهر از قمرش سوی لب انتقال
ظلمت کونم غرض باشد ز زلف
نقطه ذاتم مراد آمد ز خال
گفت و گو تا چند « جامی » لب ببند
حال می باید چه سود از قیل و قال
گر درون سینه داری گوهری
چون صدف در قعر بنشین گنگ و لال
شیخ خود پسند
شد به نقش هستی خود بند شیخ خود پسند
ماند محروم از تماشای جمال نقشبند
کی کند باور که نوشیده است خضر آب حیات
مرده ای کز مشرب مردان نباشد بهره مند
اهل دل آیینه اند ای شکل نامطبوع خویش
دیده در آیینه ، طعن و لعن بر آیینه چند
پست همت را ز بالا واردی ناید فرود
گر شکافد سقف مسجد را به او راد بلند
خواجه صفرایی است زآن رو تلخ کام و خشک لب
مانده آب شور جویان بر لب دریای قند
شانه کاری را شمارد از محاسن شیخ شهر
جای آن دارد که گردد پیش رندان ریش خند
دست بگسل « جامیا » از رشته تسبیح زرق
زآن که نتوان صید مقصودی گرفتن زین کمند
در تحقیق معنی اختیار و جبر
آن بود اختیار در هر کار
که بود فاعل اندر آن مختار
معنی اختیار فاعل چیست ؟
آن که فاعل چو فعل را نگریست
ایزد اندر دلش به فضل و رشاد
درک خیریت وجود نهاد
یعنی آنش به دیده خیر نمود
کاید آن علم از عدم به وجود
منبعث شد از آن ارادت و خواست
کرد ایجاد فعل بی کم و کاست
درک خیریت اختیار بود
و آن به تعلیم کردگار بود
هر چه این علم و خواست شد سببش
اختیاری نهد خرد لقبش
و آنچه باشد بدون این اسباب
اضطراری است نام آن دریاب
باشد از اختیار قدرت دور
فاعل آن بود بر آن مجبور
هر که در فعل خود بود مختار
فعل او دور باشد از اجبار
گر چه از جبر فعل او دور است
اندر آن اختیار مجبور است
ور چه بی اختیار کارش نیست
اختیار اندر اختیارش نیست
فالق الاصباح
قد بدا نور فالق الاصباح
اَسَفَر الصُبح اِطفی المِصباح
کم طلب در کتب ، حقیقت عشق
نشود راست این لغت ز صحاح
رو به فتاح کن که ممکن نیست
فتح باب معانی از مِفتاح
ترک کشاف گو کز آن مسدود
باشد ابواب کشف بر ارواح
در مواقف مایست کز وی نیست
به مقاصد تو را امید نجاح
بر تو لایح شود لوایح عشق
چون کلیم ار بیفکنی الواح
عشق با زهد نیست بر سر صلح
مصلحت نیست لاف زهد و صلاح
توبه ما ز دست محتسب است
از ضرورت شد این حرام مباح
خم می نیم جرعه « جامی » است
کیف یکفی بِشر بِهِ الاقداح
حفظ اعتقاد عوام
من آن نی ام که پی حفظ اعتقاد عوام
کشم عنان ارادت زنقل و باده و جام
در آی ساقی و در ساغر بلورین ریز
شراب لعلی علی رغم عام کالانعام
از آن شراب که چون از خودت خلاص دهد
نه اسم و رسم گذارد تو را نه ننگ و نه نام
از آن شراب که چون جرعه ای ز ساغر او
رسد به خاک دمد روح در رمیم عظام
از آن شراب که چون مطلقت کند برهی
ز قید بندگی آفریده اوهام
ز وهم روی بگردان که در شریعت عشق
یکی است عابد اوهام و عابد اصنام
به سر این سخن آن زنده پی برد « جامی »
که هم ز کفر مبرا بود هم از اسلام
